Con nhút nhát - không hoàn toàn là "lỗi" của mẹ
Và nếu muốn, mẹ hoàn toàn có thể xây dựng ngôi nhà tự tin cho con mỗi ngày
Cách đây vài năm, mình đăng ký học một khóa về tâm lý học tích cực từ Dr. Martin Seligman - cha đẻ của trường phái này. Trong những bài học đầu tiên, ông đã khẳng định một điều khiến mình bất ngờ đến mức phải đọc lại lần hai:
Hạnh phúc là một kỹ năng có thể học được
Ồ, “hạnh phúc” mà cũng có thể học được ư?
Với mình, hạnh phúc là 1 trạng thái cảm xúc chịu tác động bởi rất nhiều yếu tố ngoại cảnh. Kiểu như nhiều tiền thì vui, công việc tốt thì hạnh phúc, gia đình ấm êm, con ngoan ngoãn khoẻ mạnh là hạnh phúc,... Những cái đó làm sao mà học được?
Nhưng Dr Seligman không nói như vậy. Theo kết quả từ nhiều năm nghiên cứu, ông chỉ ra rằng hạnh phúc là một bộ kỹ năng, với một công thức cụ thể.
Công thức của hạnh phúc là PERMA:
P - Positive Emotions: Những cảm xúc tích cực
E - Engagement: Sự gắn kết
R - Relationships: Mối quan hệ
M - Meaning: Ý nghĩa
A - Achievement: Thành tựu
Và dựa vào công thức này, hạnh phúc là một kỹ năng hoàn toàn có thể học được bằng cách luyện tập kỹ năng nhận biết và trân trọng cảm xúc tích cực, kỹ năng xây dựng các mối quan hệ ý nghĩa, kỹ năng hiểu và nhận biết bản thân, để biết mục đích của mình trong cuộc sống là gì, và những kỹ năng bổ trợ để có được thành tựu cá nhân trong công việc và cuộc sống.
Giống như học đàn piano hay học lái xe vậy. Bạn có thể đi từng bước cụ thể, rèn những kỹ năng còn thiếu để có được bộ kỹ năng giúp bạn hạnh phúc.
Hạnh phúc mà còn có thể học được, thì còn gì không thể học được nữa?
Khi nuôi con, mình nhận ra nhiệm vụ của cha mẹ không chỉ dừng ở việc cho con ăn no, cho con ngủ đủ, cho con đủ quần áo mặc mà còn là xây dựng cho con những phẩm chất và kỹ năng cần thiết để con có thể trưởng thành.
Trong những phẩm chất mình muốn xây dựng cho con có 2 chữ “tự tin”.
Khi nghĩ đến sự tự tin, mình băn khoăn:
Tự tin có “học” được không nhỉ?
Liệu tự tin có học được như hạnh phúc không? Hay nó là thứ mà ai có thì có, ai không có thì thôi. Nó có phải "trời sinh" như tính cách? kiểu như: con nhà này nhút nhát vì giống bố, con nhà kia mạnh dạn vì giống mẹ?
Mình đã thử tìm kiếm câu trả lời cho câu hỏi đó và kết quả là:
1 nghiên cứu từ King’s College London theo dõi 3700 cặp song sinh 7-10 tuổi và phát hiện ra sự tự tin trong học tập có 50% là do gene, 50% là do môi trường.
1 nghiên cứu từ ĐH Cambridge chỉ ra rằng “cảm nhận về bản thân” của trẻ 5 tuổi có yếu tố di truyền chi phối, bên cạnh ảnh hưởng từ môi trường gia đình. Cũng chính nghiên cứu đó chỉ ra rằng yếu tố di truyền không quyết định tất cả - môi trường sống và phong cách giáo dục có thể tác động mạnh mẽ, bồi đắp hoặc hạn chế sự tự tin của trẻ.
Túm lại: Di truyền là viên gạch đầu tiên đặt nền móng, đặt dầm và cột cho ngôi nhà tự tin, còn môi trường, phong cách nuôi dạy, giáo dục,... là tường, là mái, là nội thất của ngôi nhà đó.
Một ngôi nhà chỉ có móng và cột thì cũng chẳng sử dụng được. Mà một ngôi nhà không móng, không dầm cột thì cũng … dễ đổ.
Tự tin là sự kết hợp của cả hai. Bẩm sinh cũng có, mà môi trường và rèn luyện cũng có.
Điều này khiến mình cảm thấy nhẹ nhàng hơn rất nhiều. Con mình nhút nhát có thể không phải do mình chưa đủ tốt đâu, có thể gene bẩm sinh tác động đó. Và kể cả nếu con có nhút nhát đôi chút do môi trường thật, thì mình vẫn luôn hoàn toàn có thể thay đổi.
Điều này dẫn đến câu hỏi tiếp theo trong đầu mình:
Vậy nếu muốn tác động đến sự tự tin, mình có thể tác động những gì?
Gene thì chắc là... không. Trừ khi quay ngược thời gian chọn lại bạn đời hoặc quay lại thời mình chưa sinh để nhờ bố mẹ xếp lại mã gene.
Vậy thì cái mà có thể tác động là môi trường và sự rèn luyện.
Rèn luyện TỰ TIN thế nào?
Mình từng được bảo: “Cứ cho nó ra ngoài nhiều cho dạn lên.”
Không biết nhà bạn thế nào chứ con mình, càng cho càng co rúm vào và nép sát vào mẹ.
Mình bắt đầu dừng lại và đi theo từng bước:
Bước 1: Hiểu rõ con của mình
Thấm nhuần tư tưởng “nuôi dưỡng đứa trẻ như chăm một cái cây”, mình tìm hiểu và khám phá ra một cách phân loại rất hay từ bác sĩ nhi khoa W. Thomas Boyce.
Những em bé "hoa bồ công anh" (khoảng 30% số trẻ)
Đặc điểm: Kiên cường, ít nhạy cảm, dễ thích nghi
Biểu hiện: Con có thể ngủ ngon dù có tiếng ồn, không bận tâm khi quần áo ướt hoặc có cát, thích những bất ngờ thú vị, chơi tốt dù có người lạ xung quanh
Những em bé "hoa tulip" (khoảng 40% số trẻ)
Đặc điểm: Mức độ nhạy cảm trung bình
Biểu hiện: Đôi khi nhạy cảm với một số thứ nhưng không quá mức, thích được chuẩn bị trước khi có thay đổi, cần thời gian nhưng không quá lâu để thích nghi
Những em bé "hoa lan" (khoảng 30% số trẻ)
Đặc điểm: Cực kỳ nhạy cảm với môi trường
Biểu hiện: Có rất nhiều biểu hiện khác nhau, có thể con dễ giật mình với âm thanh đột ngột, đặc biệt khó chịu với một chất liệu vải nào đó, khó ngủ trong những ngày thật hào hứng, không thích những bất ngờ lớn, thích chơi trong môi trường yên tĩnh, thể hiện cảm xúc một cách mạnh mẽ và sâu sắc,...
Bước 2: Đưa con vào "môi trường" phù hợp
Nhìn nhận và hiểu con là "bông hoa" nào rồi, what's next? Bước tiếp theo là đưa bông hoa của mình vào nơi phù hợp.
Với các em bé "hoa bồ công anh": Các em này có thể "trồng" ở mọi nơi. Chúng thường không gặp nhiều vấn đề với sự mạnh dạn, tự tin. Môi trường nào cũng có thể thích nghi được. Nhưng cũng cần chú ý đừng "bỏ bê" vì nghĩ con "dễ nuôi".
Với các em bé "hoa tulip": Cần môi trường ổn định, có cấu trúc. Điều quan trọng là được thông báo trước khi có thay đổi. Ví dụ: "Ngày mai chúng ta sẽ đi chỗ mới, con sẽ gặp những người bạn mới..." Cần routine rõ ràng để con cảm thấy an tâm.
Với các em bé "hoa lan": Thật sự cần nhiều sự chăm sóc kĩ càng. Cần "nhà kính" hoặc môi trường thuần khiết như rừng sâu để ươm mầm, tưới tắm. Điều này có nghĩa là khi có thể, ba mẹ hãy:
Giảm thiểu kích thích không cần thiết (âm thanh quá to, đám đông quá lớn)
Tạo không gian an toàn để con "sạc pin" sau mỗi sự thay đổi, sau mỗi hoạt động
Cho con thời gian quan sát trước khi tham gia
Thừa nhận cảm xúc của con trước khi khuyến khích con làm gì đó
Và rồi, đưa vào môi trường phù hợp rồi thì việc rèn luyện cũng cần theo tốc độ và nhịp độ, tín hiệu của con.
Điều cần nhất vẫn là đảm bảo an toàn, hỗ trợ khi cần thiết, để con vào "vùng học tập" - nơi con cảm thấy đủ an toàn để thử thách bản thân.
Từ hiểu, mình đã thay đổi “chiến lược” với “bông hoa” mình đang có
May mắn thay, mình đã học Vòng tròn an tâm trước đó. Và trong lúc khó khăn, mô hình cực kỳ đơn giản đó đã giúp mình đi đúng hướng, đọc đúng nhu cầu, đáp ứng đúng và đầy đủ. Việc thay đổi môi trường cho con trở nên dễ dàng hơn rất nhiều.
Với Tốp - em bé "hoa lan", mình tạo "nhà kính" bằng cách:
Khi con chưa vào lớp ngay vì sợ: Thay vì cố bế, cố lôi con vào lớp hoặc trốn đi trong lúc con không để ý, mình ghi nhận cảm xúc của con, hiểu là con sợ và đưa ra phương án hỗ trợ cho con chọn. Song song với đó là trao đổi với cô để cô hiểu đặc điểm tính các của con, và nhờ cô hỗ trợ.
Khi con lạ cô, lạ trường mới: Thay vì cố nói với con rằng "Trường này vui lắm mà", mình đưa cho con thử thách khám phá để con tò mò, chủ động hơn.
Mình nói: "Mỗi trường có những điều đặc biệt riêng. Con khám phá xem có gì hay kể mẹ nghe nhé."
Về nhà sau khi đi học, con có nhiều thay đổi như khóc dễ hơn, kén ăn hơn, bám mẹ hơn: Thay vì quát nạt để con nín khóc, mình hiểu là con đang muốn tìm lại cảm giác an toàn, muốn "sạc pin" với mẹ nên chấp nhận hỗ trợ con nhiều hơn.
Ngày nào đón con về, mình cũng ôm con chặt và nói: "Một ngày dài ở trường mới chắc em nhớ mẹ lắm nhỉ? Mẹ cũng nhớ em, chúng mình ôm nhau thật chặt để sạc đầyyy cục pin sau cả ngày xa nhau nhé!”.
Kết quả khiến mình ngạc nhiên. Con dần quen, dần chấp nhận môi trường mới, và sự thay đổi diễn ra êm đẹp sau 2 tuần (dù 2 tháng rồi, chúng tôi vẫn tương tư Klover).
Nhưng điều quan trọng nhất mình nhận ra là: Tính cách con thì vẫn thế, mẹ đã học được cách hiểu và đồng hành cùng con, để con tin vào bản thân và dần thể hiện sự tự tin đó ra ngoài.
Và thực ra, có cả một tấm bản đồ để giúp mình nhìn ra nhu cầu đó của con
Những thay đổi này đã giúp Tốp và mình vượt qua giai đoạn chuyển trường một cách suôn sẻ. Nhưng khi nhìn lại, mình nhận ra có một “pattern” - một hệ thống, một tấm bản đồ ẩn sau mọi thứ mình đã làm.
Giống như Dr. Seligman dạy về hạnh phúc, tự tin cũng cần một "giáo trình" để học. Những kỹ năng đơn lẻ cần được ghép lại thành một khung làm việc có hệ thống.
Vòng tròn an tâm không chỉ giúp mình hiểu cách "chăm sóc” đúng cho bông hoa của mình, mà còn giúp mình trở thành "căn cứ an toàn" mà con có thể tin tưởng - nơi con biết mình luôn được chào đón, được hiểu và được hỗ trợ để khám phá thế giới một cách tự tin.
Chương trình này đặc biệt hữu ích cho những em bé "hoa lan" và những em bé “hoa tulip”. À,... nhưng thực ra, mọi đứa trẻ đều cần có một "căn cứ an toàn" để từ đó khám phá và xây dựng sự tự tin theo cách riêng của mình. Vòng tròn an tâm này, có thể hỗ trợ cho tất cả các gia đình.
Bài tiếp theo, mình sẽ chia sẻ công thức cho sự tự tin mà mình đã tổng hợp được từ toàn bộ hành trình này. Hẹn gặp bạn - ở bản tin sau nhé
Thân mến,
Cẩm Tú
Kỷ luật thích cực