Vì sao mẹ càng nhắc, con càng không nghe?
Bạn càng cố kiểm soát, con càng chống lại. Đó là bản năng, không phải bướng bỉnh.
Mình có bằng lái từ vài năm trước, và khoảng 6 tháng gần đây, mình lái thường xuyên. Những khúc cua gấp, những lần chen xe rẽ trái, mình đã quen rồi. Tưởng là vững tay lái lắm rồi - cho đến sáng hôm đó, khi người ngồi ghế phụ là mẹ mình.
(Mẹ ơi, mẹ có đọc đến đây thì câu chuyện này hoàn toàn được lấy ra để làm ví dụ thôi ạ, con vẫn lái được và câu chuyện hôm đó thật sự buồn cười 😂)
Đoạn đường từ nhà ra trung tâm thương mại chỉ hơn 2 cây số, nhưng cảm giác như mình đang thi bằng lái lại từ đầu.
Con lái được không đấy?
Lên hầm, nhớ nhìn kỹ hai bên nhé!
Rẽ trái rồi hả? Có xi nhan chưa đấy?
Xe bus kìa kìa, đi chậm thôi!
Đèn còn 3 giây à? Dừng lại luôn đi!
….
Sau chưa đầy 5 phút, đầu mình bắt đầu ong ong nhức nhức, và tai thì ù dần đi với dàn âm thanh của mẹ, mình quay sang mẹ, phì cười bảo:
Để con xuống, mẹ lên lái nhá! 😂
Dù đã gần đầu 3, đã có bằng lái vài năm và đã vi vu chở con đi khắp Hà Nội, mình - trong mắt mẹ - vẫn là cô bé cần được nhắc từng bước một.
Và thú vị là, cái gen ‘nhắc nhở người khác’ có thể di truyền, mà mình thì không nhận ra cho tới bữa cơm tối ngay hôm đấy.
Một bữa tối đầy … áp lực
Giờ ăn tối, mình ngồi cạnh con, và như bình thường, mình bắt đầu “mở mic”:
Con ơi, ngồi ngay ngắn nào
Con nhớ cầm thìa cẩn thận, ăn gọn kẻo rơi hết cơm ra
Mình ăn rau trước rồi mới ăn thịt con nhé
Em bé ơi không vừa ăn vừa nói chuyện nhồm nhoàm thế nhé, xấu lắm
Cơm canh đều đang nóng đấy, con trộn thế vào mất ngon
Sau vài câu, kết quả: con buông thìa, phụng phịu quay sang chồng mình:
- “Bố ơi, bố xúc đi!”
Mình … đơ ra, rồi phì cười. Vì mới sáng nay thôi, mình cũng đã “đình công” như thế khi bị mẹ nhắc quá nhiều trên xe.
Có thể con không chống đối mà chỉ đang tìm cách bảo vệ bản thân khỏi cảm giác bị điều khiển
Một lý thuyết tâm lý gọi là Psychological Reactance (phản kháng tâm lý) cho rằng khi con người cảm thấy quyền tự do của mình bị đe dọa, não bộ sẽ tự động kích hoạt cơ chế chống lại.
Sự đe dọa này không phải lúc nào cũng lớn lao. Đôi khi, chỉ là việc bị yêu cầu liên tục, bị nhắc nhở dồn dập, hay bị thúc ép làm điều gì đó mình vốn đã định làm.
Ví dụ như:
Con đang định cầm thìa ăn, mẹ giục: “Ăn đi con!” → Con… đặt thìa xuống.
Con đang hí hửng đi tìm giày, mẹ hét: “Đi nhanh lên, trễ rồi!” → Con lề mề hơn.
Con vốn rất thích học tiếng Anh, nhưng khi bài tập về nhà trở thành cuộc chiến mỗi tối, con viện cớ để trốn.
Chúng ta hay nghĩ trẻ phản ứng như vậy là do “thiếu kỷ luật, không giữ lời, thiếu trách nhiệm”. Nhưng thực ra, đó là não bộ con đang phản ứng rất tự nhiên với cảm giác bị kiểm soát quá nhiều.
Và thật ra, người lớn mình cũng phản ứng y chang như thế thôi!
Bạn đã bao giờ đọc mấy bài chia sẻ kiểu “Uống trà sữa gây hại sức khỏe”?
Comment được nhiều like nhất thường là kiểu: “Sợ quá, làm ngay ly trà sữa cho đỡ sợ!”
Mọi người cười, vì nó hài hước. Nhưng sâu hơn, nó cho thấy một phản ứng phổ biến: khi bị “dạy bảo” hay “ra lệnh” quá mức, phản ứng đầu tiên là chống lại. Không phải vì thông tin sai, mà vì cảm giác bị kiểm soát quá rõ ràng.
Và trẻ con cũng vậy. Tuy nhiên các con chưa có khả năng lý luận hay nói lại như người lớn nên thay vì lý luận, con chọn cách lờ đi, trì hoãn, giận dỗi, thậm chí hét to hơn mẹ.
Thứ con đang cần không phải là lời nhắc thêm, mà là cảm giác được lựa chọn
Theo Self-Determination Theory (Thuyết Tự Quyết) của Deci & Ryan, con người, cả người lớn lẫn trẻ nhỏ, đều có 3 nhu cầu tâm lý bẩm sinh để phát triển khỏe mạnh:
Tự chủ: cảm giác được lựa chọn và kiểm soát hành vi của chính mình
Cảm giác có năng lực: được tin tưởng và có không gian để thực hành
Kết nối: cảm giác được lắng nghe và chấp nhận
Nếu ngày nào con cũng phải nghe một loạt mệnh lệnh dồn dập từ người lớn, từ “Mặc đồ đi con!”, “Đi giày nhanh lên con!”, đến “Dọn đồ chơi đi connn!” – thì điều con mất đi đầu tiên chính là cảm giác tự chủ.
Và khi nhu cầu tự chủ này không được thỏa mãn, hệ thần kinh của con sẽ phản ứng. Lúc này, con chưa thể giải thích lý lẽ hay phì cười dí dỏm như người lớn, con sẽ chỉ phản ứng bằng hành vi.
Làm sao biết con đang phản kháng chứ không đơn thuần “lì”?
Bạn có thể lấy giấy bút hoặc để ý một chút đến những lần con phản kháng.
Một phần lớn những lần "không nghe lời" thường là những lúc mẹ đưa ra quá nhiều yêu cầu liên tục. Con không phải đang cố tình chống đối mẹ, mà đang cố gắng bảo vệ chính bản thân con khỏi cảm giác bị áp đảo.
Một số dấu hiệu để bạn có thể để ý là:
Cảm giác người con căng cứng, con gồng lên
Con tránh ánh mắt của mẹ, hoặc “đơ ra.
Con cũng có thể cáu kỉnh hoặc chạy đi chỗ khác, không còn hào hứng tương tác nữa.
Những thời điểm mẹ nói nhiều và con phản kháng nhiều nhất cũng thường xảy ra vào những lúc mẹ đang trong trạng thái vội vàng: sáng đi học, tối chuẩn bị ngủ, hay lúc mẹ còn đống deadline cần làm mà con thì cứ nhẩn nha từng hạt cơm một.
Làm sao để con tự nguyện hợp tác?
Thay vì tiếp tục tự hỏi:
"Tại sao con không nghe lời?",
hãy thử thay đổi câu hỏi thành:
"Làm sao để con muốn làm theo yêu cầu của mình?"
Tin mình đi, khi thay đổi câu hỏi thành như trên, cách tiếp cận của bạn cũng sẽ hoàn toàn khác.
Một vài hướng bạn có thể thử:
Hãy đối xử với con như một đối tác nhỏ, chứ không như một “cấp dưới” cần được ra lệnh: Đưa cho con các lựa chọn, để con lựa chọn cách làm.
Cùng đưa ra vấn đề và hỏi con cách giải quyết:
Nhà mình đã có những lúc 2 mẹ con tức tối, hậm hực với nhau vì con chẳng chịu dọn đồ chơi, mẹ nhắc hoài vẫn không làm.
Cuối cùng, khi mẹ đặt ra vấn đề “phòng con bừa bộn quá”, thì lại giải quyết được ngay với đề xuất “mẹ hỗ trợ con dọn sách, con tự dọn ô tô nhé”. 😀
Điểm mấu chốt mà mình rút ra được là: con cũng muốn được đối xử như một con người có suy nghĩ, có ý kiến và cảm xúc riêng. Khi con cảm thấy được tôn trọng, được lắng nghe, và có tiếng nói trong những quyết định nhỏ hàng ngày, con sẽ tự nhiên muốn hợp tác hơn.
Không có nghĩa là chúng ta phải buông lỏng kỷ luật hay để con làm bất cứ điều gì con muốn. Điều thật sự cần làm, là tìm cách để con cảm thấy mình có lựa chọn trong khuôn khổ những ranh giới an toàn mà chúng ta đặt ra.
Hành trình hiểu con là một quá trình dài, chúng ta đã, đang, và vẫn sẽ cần học mỗi ngày.
Nếu bạn cũng từng trải qua những khoảnh khắc như mình, và muốn có một hành trình đồng hành để hiểu con sâu hơn nữa, chương trình "28 ngày Mẹ nói - Con nghe" có thể là nơi để chúng ta bắt đầu cùng nhau.
“28 ngày Mẹ nói - Con nghe”
Là chuỗi email hàng ngày, mỗi ngày một câu chuyện ngắn, một gợi ý nhỏ, một hành động đơn giản để mẹ thực hành kết nối và giao tiếp với con một cách tích cực hơn mà không cần hét to hơn.
Bạn có thể đăng ký bằng cách ấn vào nút dưới đây để tham gia nhóm bắt đầu vào tháng 8/2025.
Chỉ cần 5 phút mỗi ngày, không áp lực, không kỳ vọng hoàn hảo.
Chỉ cần mẹ muốn hiểu con hơn và hiểu chính mình hơn.
Thân mến,
Cẩm Tú
Kỷ luật thích cực