Lý do mình luôn khuyên ba mẹ đừng cố dạy dỗ khi con đang khóc
Vì khi cơn lũ cảm xúc đang tràn qua, mọi lời mẹ nói đều trôi tuột như gió.
Ở phần trước, mình đã chia sẻ một lý do phổ biến khiến “mẹ nói – con không nghe”: Vì có thể… con thực sự không nghe thấy, con đang mải dồn hết sự chú ý vào việc khác nên tạm thời “mute” tiếng của mẹ.
Nhưng còn những lúc con rõ ràng nghe được lời mẹ, mà vẫn chẳng làm theo?
Chào mừng bạn đến với lớp học nuôi con level 2 😅
Bạn đang mong mỏi gì ở việc “con nghe”?
Nhiều bố mẹ hay tâm sự với mình:
“Chị nói rất rõ ràng rồi, mà nó vẫn cứ trơ trơ ra.”
“Con em “dạ” to lắm, nhưng “dạ” rồi vẫn không làm.”
“Nói bao lần rồi, nghe thì nghe nhưng không chịu làm!”
Và mình nghĩ, cần thống nhất một điều quan trọng ở đây:
Khi mẹ nói “muốn con nghe” thì kỳ vọng của mẹ là con làm theo yêu cầu mẹ đưa ra.
Tức là: Mẹ nói - con nghe, và con làm đúng theo yêu cầu của mẹ.
Chứ không chỉ là việc âm thanh lọt vào tai, hay con có phản hồi “vâng ạ”.
Và bạn không hề cô đơn trong nỗi trăn trở này. 10 mẹ tìm đến mình thì… 11 mẹ đang đau đầu vì “con nghe xong vẫn không làm gì”. Bạn không cô đơn đâu!
Câu chuyện đồ chơi của Tốp và Bi
Hôm trước, nhà mình đón một gia đình bạn đến chơi. Bé Tốp nhà mình và bé Bi - con nhà bạn mình. Hai bạn nhỏ đều sàn tầm tuổi nhau - hơn 4 tuổi. Hai em bé vừa quen nhau chưa đầy 5 phút đã ríu rít rủ nhau vào phòng chơi.
Bố mẹ vừa kịp ngồi xuống, kịp uống hết hớp trà thì trong phòng vọng ra tiếng gào thét. Rồi tiếng khóc.
Hai mẹ lao vào thì thấy: Tốp và Bi đang tranh nhau con khủng long.
Và bạn đoán xem, chúng mình - 2 người mẹ đã làm gì?
Chúng mình đã thử tất cả những cách có thể nảy ra trong đầu để nói với con lúc đó:
Đề xuất 2 bạn nhỏ lần lượt chơi
Gợi ý Tốp chia sẻ cho Bi
Gợi ý Bi chờ Tốp
Gợi ý trò chơi cho 2 bạn cùng chơi
….
Chúng mình đã thử mọi cách nhẹ nhàng nhất có thể, không quát mắng, không dọa nạt, NHƯNG CON VẪN KHÓCCCCC!
Tự nhủ mình cần luôn bình tĩnh, nhưng khi nói đến hướng giải quyết thứ 3 mà tiếng khóc càng ngày càng to, mình đã bắt đầu bực. Trong đầu mình nghĩ lên: “Con mình chẳng nhẽ lại … oánh?”
Tối hôm đó, mình ngồi đọc sách và đọc được một câu giải thích đúng cho câu chuyện đồ chơi của Tốp và Bi:
“Nếu chúng ta muốn con trẻ làm theo lời người lớn nói, chúng ta cần để tâm đến cảm xúc của con, vì cảm xúc và hành vi của con có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.
Nếu con cảm thấy ổn, con bình tĩnh, con sẽ dễ dàng làm theo những yêu cầu của bố mẹ hơn.”- Julie King, How to Talk So Little Kids Will Listen
Cảm xúc và hành vi là đôi bạn thân
Tình trạng cảm xúc của con và khả năng hợp tác của con tỉ lệ thuận với nhau.
Con vui vẻ, thoải mái → dễ dàng hợp tác, mẹ nói gì cũng có thể oke
Con mệt, tức giận, xấu hổ, bị kích động → rất khó hợp tác, mẹ nói gì cũng lắc đầu.
Và một trong những trạng thái phổ biến khiến con “không làm theo lời” chính là hiện tượng có tên: Emotional flooding - tạm dịch là “cơn lũ cảm xúc”.
Khi con bị "cuốn trôi" bởi cảm xúc
“Emotional” là cảm xúc, “flooding” là lũ.
Emotional flooding là cơn lũ của cảm xúc
Khi con cảm xúc của con bùng lên, nó sẽ như một cơn lũ cuốn đi tất cả những lời nhắc nhở, quy tắc, thỏa thuận trước đó, bao gồm cả:
Lời mẹ nói
Lời cô giáo dặn
Những điều “đã thống nhất rồi” như chia đồ chơi, thay quần áo, chuẩn bị đi học…
Và nếu người lớn tiếp tục cố nói, phân tích, lý lẽ, logic,… thì cũng giống như chúng ta đang quăng sách giáo khoa dạy bơi cho người đang chới với giữa dòng nước lũ ấy.
Việc con cần lúc đó không phải là một bài học, mà là một cái phao.
Bộ não con lúc này đang hoạt động ra sao?
Mình rất thích cách Tiến sĩ Dan Siegel mô tả bộ não bằng hình bàn tay. Nó vừa dễ hiểu, vừa hình tượng:
Dựng thẳng bàn tay, phần cổ tay chính là cuống não - nơi chịu trách nhiệm vận chuyển máu để duy trì sự sống còn cho não, và truyền các tín hiệu từ các bộ phận trên cơ thể đến não để xử lý.
Gập ngón cái vào lòng bàn tay → đó là hệ viền (não cảm xúc) - nơi xử lý sợ hãi, tức giận, buồn tủi…
Cuộn 4 ngón còn lại phủ lên → đó là vỏ não - phần điều khiển suy nghĩ, lý trí, phán đoán đúng sai, điều chỉnh hành vi.
Trong trạng thái bình thường, hai phần này kết nối chặt chẽ: Con nghe, hiểu và làm theo.
Nhưng khi cảm xúc dâng cao, cảm xúc bị kích hoạt mạnh mẽ, phần cảm xúc chiếm lấy quyền kiểm soát và phần lý trí bị “bật lên”.
Cảm xúc hoàn toàn ngự trị.
Lý trí “đi vắng”.
Con rơi vào phản ứng bản năng: khóc, đánh mẹ/bạn, chạy trốn, không hợp tác hoặc... “đơ toàn tập”.
Dan Siegel gọi khoảnh khắc này là “flip the lid” - bật nắp.
Quay lại phòng đồ chơi của Tốp và Bi
Tại sao lời mẹ gợi ý khi đó, dù hợp lý và đầy thiện chí vẫn bị “ngó lơ”?
Vì hai bạn nhỏ lúc đó đã bật nắp.
Cảm xúc đang lấn át
Lý trí tạm thời không có mặt
Mọi lời mẹ nói đều đang bị cuốn đi trong cơn lũ của cảm xúc, không đọng lại chút nào.
Vậy mình nên làm gì khi con bị “lũ cảm xúc cuốn đi”?
Giống như đối mặt với một cơn lũ, mình không thể đối mặt bằng logic “nên đi học bơi” lúc dòng nước đang cuồn cuộn chảy. Thay vào đó, mình có thể học cách:
🧭 Trước “lũ”
Trò chuyện trước về những tình huống dễ gây tranh cãi
Dạy con gọi tên cảm xúc
Diễn tập những tình huống quen thuộc (chia sẻ đồ, đợi lượt...)
🧭 Trong “lũ”
Không phân tích, không lý lẽ
Đảm bảo an toàn (cả thể chất và cảm xúc)
Ở gần con để con biết mẹ luôn sẵn sàng ở đây để hỗ trợ con
🧭 Sau “lũ”
Dành một cái ôm thật chặt cho con để giúp con bình tĩnh lại
Trò chuyện với con khi mọi thứ đã yên ổn hơn
Gợi lại câu chuyện để hiểu con đã cảm thấy thế nào? Điều gì là nên và không nên làm trong hoàn cảnh đó? Và nếu lần sau có tình huống tương tự, con có thể làm gì khác đi?
Chúng mình không thể ngăn mọi cảm xúc lớn xảy ra...
…nhưng hoàn toàn có thể “tập cho mình kỹ năng sinh tồn trong dòng lũ” - để không bị cuốn trôi, và để con biết:
“Mỗi lần con nổi bão, mẹ vẫn ở đây. Mẹ không bỏ đi. Mẹ vẫn lắng nghe.”
Nếu bạn muốn luyện tập cách "nói cho con nghe" kể cả khi con đang “lờ lớ lơ”…
Mình mời bạn đồng hành cùng hành trình 28 ngày “Mẹ nói - Con nghe”.
Đây là chuỗi email đi kèm group đồng hành, nơi mỗi ngày tụi mình cùng thử một hành động nhỏ để nói sao cho con thực sự muốn nghe.
Bạn có thể tham khảo lộ trình 28 ngày dưới đây:
Mỗi ngày một hành động nhỏ, một nhóm các mẹ “cùng chí hướng” đồng hành, bạn sẽ thấy sự thay đổi đáng ngạc nhiên chỉ sau 1 tuần đầu tiên.
Thân mến,
Cẩm Tú
Kỷ luật thích cực