Căn cứ an toàn + trải nghiệm thành công = một đứa trẻ dám bước ra thế giới
Sự tự tin không đến từ việc “con không sợ gì”, mà đến từ việc biết rằng “mình sẽ ổn dù có chuyện gì xảy ra”
Những ngày con chuyển trường, những ngày con khóc nấc lên bám lấy tay mẹ cũng là những ngày mình nghiền ngẫm đủ loại chia sẻ, rất nhiều nghiên cứu và đọc lại cả những tài liệu đã được đào tạo để tìm câu trả lời cho băn khoăn:
“Làm sao để giúp con mạnh dạn hơn, tự tin hơn, hòa nhập tốt hơn?”
Tất cả dẫn mình đến công thức của sự tự tin mình sắp chia sẻ với bạn sau đây.
Đây là 1 công thức do chính mình đúc kết lại, thông qua những trải nghiệm cá nhân, cùng những kiến thức mình học được. Hy vọng công thức này có thể giúp ích phần nào cho các ba mẹ cũng loay hoay vì “con không hòa đồng, con không tự tin, con nhút nhát” như mình.
Công thức của sự tự tin (phiên bản Kỷ luật thích cực):
Tự tin = Cảm giác an toàn + trải nghiệm thành công
Trước hết, mình cần làm rõ một chút:
“Tự tin” ở đây là “tự” con “tin” vào khả năng của con, từ “tự” mình “tin”, con sẽ “tự” vững vàng vượt qua thử thách.
“Tự tin” mình muốn hướng con đến không phải là không bao giờ sợ hay không bao giờ sai.
Điều mình hướng con đến là tin rằng dù có sợ, có sai, con vẫn có thể học hỏi và tìm ra cách để tiến bước.
Quay trở lại với công thức: Tự tin = Cảm giác an toàn + Trải nghiệm thành công
Cảm giác an toàn - nền móng đầu tiên của sự tự tin
Cảm giác an toàn mà mình nói đến ở đây không dừng ở an toàn vật lý (có đủ ăn, có nơi ở ấm áp). Ở đây, mình nói đến an toàn về mặt tâm lý. Đó là sự kết hợp của 2 cảm giác:
Biết mình được yêu thương và quan tâm vô điều kiện, được ủng hộ khi khám phá và trải nghiệm những điều mới.
Biết rằng khi sai lầm hay thất bại, mình vẫn có một nơi để quay về.
Cảm giác an toàn này là điều mình đúc kết được sau khi học về Vòng tròn an tâm (COSP) - mô hình được xây dựng dựa trên 50 năm nghiên cứu về thuyết gắn bó.
Vì sao tự tin lại cần cảm giác an toàn?
Bạn biết điều gì khiến các vận động viên nhảy bungee dám nhảy xuống từ độ cao hàng trăm mét không? Không phải họ không biết sợ, mà vì họ đặt niềm tin tuyệt đối vào sợi dây bungee - “sợi dây an toàn” duy nhất nối họ với sự sống.
Bạn có băn khoăn vì sao các phi hành gia dám bay vào vũ trụ?
Neil Armstrong từng nói trong một cuộc phỏng vấn:
“Tôi tin tưởng tuyệt đối vào đội ngũ mặt đất”
Ông - đại diện cho những phi hành gia dũng cảm nhất - dám dấn thân vào những thử thách “chưa ai làm”, vì ông tin rằng dưới mặt đất luôn có “đội ngũ mặt đất” dõi theo từng giây, sẵn sàng dẫn ông quay về an toàn.
Thí nghiệm Visual Cliff được thực hiện vào những năm 1960s cũng chỉ ra rằng: Khi cảm nhận được sự an toàn và niềm vui, sự yên tâm khích lệ từ mẹ, các em bé sơ sinh cũng mạnh mẽ “dấn thân” để bò qua một tấm kính trong suốt.
Dù là các vận động viên thể thao mạo hiểm, những nhà thám hiểm lừng danh, hay chính các em bé đều có điểm chung: Cần 1 điểm tựa an toàn để dám bước ra, dám dấn thân, dám khám phá.
Đây chính là khái niệm “căn cứ an toàn” (secure base) trong mô hình Vòng tròn an tâm - Circle of Security Parenting (COSP).
Căn cứ an toàn này giúp con:
Mạnh dạn rời khỏi vòng tay mẹ để khám phá thế giới.
Và cũng biết rằng luôn có thể quay về khi cần.
Nền móng càng vững chắc, con càng dám bước ra.
Trải nghiệm thành công - mảnh ghép trọn vẹn của “tự mình tin”
Chỉ có cảm giác an toàn thôi thì chưa đủ tạo nên sự tự tin. Những lời yêu thương ngọt ngào, những cái ôm ấm áp - tất cả đều rất quan trọng, nhưng chúng chỉ là bệ phóng.
Bên cạnh bệ phóng an toàn, còn cần 1 điều nữa để tạo nên sự tư tin: đó là những trải nghiệm thành công, hay mình còn nói là trải nghiệm “được làm” và “làm được”.
Mình học được điều này từ Albert Bandura, một nhà tâm lý học nổi tiếng với nghiên cứu về “self-efficacy” (niềm tin vào khả năng bản thân). Ông chỉ ra rằng nguồn mạnh mẽ nhất tạo nên niềm tin này chính là “mastery experience” - trải nghiệm làm chủ.
Mình tạm gọi nó cho dễ hiểu là trải nghiệm “được làm” và “làm được”.
“Được làm” và “làm được” là gì?
Là con có cơ hội tự thực hiện những nhiệm vụ/ thử thách mà không bị cấm đoán, chê bai, làm hộ).
Con được tôn trọng khả năng và tốc độ khi thực hiện những công việc đó (được phép sai, được phép chậm, đôi khi là được phép … chán quá thì dừng lại chút, rồi sau làm tiếp,…)
Con hoàn thành công việc bằng chính sự cố gắng của mình (cần phải có cố gắng, dễ quá thì cũng không thêm tự tin, mà khó quá thì chắc chắn là nản)
Con thấy được kết quả cụ thể của công việc (tức là làm xong, thấy thành công)
“Được làm” và “làm được” có thể là:
Một em bé 2 tuổi được bố mẹ cho tập rót nước, và sau đó con đã tự rót được nước từ bình vào cốc của mình gọn gàng (dù trước đó đã có 2 tuần ướt hết bàn và sàn nhà).
Một em bé 4 tuổi được bố mẹ cho tập mặc quần áo, và sau đó con đã tự mặc được 1 bộ quần áo (dù mất 1 tuần vật vã xác định mặt trước, mặt sau).
Một em bé 6 tuổi được bố mẹ cho tập đánh vần, và sau đó tự đánh vần được từ “nhà” (Dù trước đó là 1 tháng vật vã với nhận mặt chữ và làm quen với dấu).
Vì sao trải nghiệm “được làm” và “làm được” lại quan trọng đến vậy?
Ở góc độ tâm lý học, não bộ con người ghi nhớ mạnh mẽ nhất khi tự mình tham gia hành động. Khi con “được làm” (có cơ hội tự tay thử), não bắt đầu hình thành kết nối thần kinh mới. Nhưng chỉ khi con “làm được” (hoàn thành nhiệm vụ dù nhỏ) thì kết nối đó mới được củng cố thành ký ức thành công
Chính sự kết hợp giữa cơ hội thử (được làm) và bằng chứng thành công (làm được) mới tạo ra niềm tin bền vững. Nó khác hoàn toàn với lời khen, vì lời khen là đến từ bên ngoài, còn trải nghiệm thành công đến từ bên trong chính đứa trẻ.
Được làm và làm được giúp con thật sự tin: “À, mình có thể!”
Điều gì sẽ xảy ra nếu chỉ có một trong hai yếu tố của công thức này?
• Chỉ có cảm giác an toàn mà thiếu “được làm và làm được”: Con sẽ cảm thấy được yêu thương, được chở che nhưng thiếu tin vào bản thân. Việc được yêu thương và chở che nhiều quá có thể khiến con trở nên phụ thuộc, luôn cần sự giúp đỡ và xác nhận từ người khác trước khi làm bất cứ việc gì.
• Chỉ có được làm và làm được mà thiếu cảm giác an toàn: Con có thể rất xông xáo, làm được nhiều thứ nhưng sự tự tin lại mong manh. Con sợ thất bại, sợ sai, sợ rằng nếu mình làm gì sai, mình sẽ không còn được yêu thương nữa.
Khi con có đủ cả hai - vừa có nền tảng an toàn, vừa “được làm và làm được” - đó mới là sự tự tin thực sự.
Loại tự tin này không phụ thuộc vào lời khen hay sự chấp thuận từ bên ngoài, mà đến từ hiểu chính bản thân mình - biết mình có thể làm gì, không thể làm gì; và dù có hay không thể làm gì, mình vẫn có một bến đỗ an toàn để quay về.
Nếu hình dung sự tự tin như một chuyến bay, thì:
Cảm giác an toàn chính là sân bay - nơi con có thể khởi hành, cũng là nơi con có thể quay về.
Trải nghiệm thành công là động cơ - thứ tạo lực đẩy để con bay lên, khám phá, và vững vàng khi đối mặt thử thách.
Chỉ có sân bay mà không có động cơ - máy bay không thể cất cánh.
Chỉ có động cơ mà không có sân bay - máy bay không thể xuất phát một cách vững vàng.
Tự tin = Sân bay (an toàn) + Động cơ (được làm và làm được)
Tự tin không phải “trời cho”, đó là một công thức có thể xây dựng
Nếu bạn đang đồng hành cùng một em bé nhút nhát, hay đang băn khoăn làm sao để xây nền tảng tự tin cho con mình - hãy thử bắt đầu bằng việc nhìn lại hai yếu tố:
Sân bay: Con có đang cảm thấy đủ an toàn không? Con có biết rằng dù thành công hay thất bại, vẫn có một nơi để con được yêu thương vô điều kiện?
Động cơ: Con có đang được tạo cơ hội để thử, để sai, để tự làm và tự thành công với đúng nhịp độ riêng của con?
Mỗi lần con tự rót nước, tự mặc đồ, tự cầm bút và viết xong một chữ là một lần “động cơ” được khởi động.
Mỗi cái ôm sau vấp ngã, mỗi ánh nhìn ghi nhận thay vì phán xét là một lần “sân bay” mở rộng thêm đường băng.
Và từng bước như thế, bạn đang cùng con xây dựng nền tảng vững chắc, để một ngày không xa, con đủ tự tin để “bay” đi theo cách riêng của mình.
Mỗi đứa trẻ đều xứng đáng được “bay” bằng chính đôi cánh của mình. Và khi biết mình có một “sân bay” để quay về, con mới thật sự dám bay xa.
Trong bài viết tiếp theo, mình sẽ chia sẻ 7 cách cụ thể mình đã áp dụng trong những thời điểm nhạy cảm như khi con chuyển trường, chuyển nhà, làm quen với môi trường mới để hỗ trợ xây dựng sự tự tin cho con.
Nếu bạn đang ở trong giai đoạn chuyển giao này cùng con, hãy reply lại email này. Có thể chỉ vài câu trao đổi cũng sẽ giúp bạn sáng rõ thêm điều gì đó.
Thân mến,
Cẩm Tú
Kỷ luật thích cực