5 hành vi “nhức nhối” tuổi lên 2 và cách biến chúng thành cơ hội dạy con không cần la mắng
Mỗi hành vi “xấu” là một dấu hiệu phát triển, không phải một lỗi sai
“Con không nghe lời. Con đánh bạn. Con ăn vạ giữa siêu thị…”
Nghe quen chứ? Mình từng xem đó là các hành vi “phải quán triệt ngayyy”.
Nhưng rồi, như mình chia sẻ trong bài trước, mình khám phá ra keyword “lòng tin”. Keyword này đã giúp mình vượt qua khủng hoảng lên 2-3-4-5 một cách nhẹ nhàng, bình tĩnh.
Nhưng làm sao để con tin mình?
Mình bắt đầu bằng một điều đơn giản: thay đổi góc nhìn.
Mình tập nhìn nhận những hành vi của con dưới góc nhìn tò mò thay vì phán xét:
Vì sao con lại muốn bóc quả chuối một nửa nhỉ?
Việc ném đồ ăn có gì thú vị mà con cứ ném hoài vậy ta?
Nếu mình là con, đến nơi đông người, mình sẽ thấy thế nào?
Từ những góc nhìn cởi mở, tò mò đó, mình chuyển cách tiếp cận các hành vi “đau đầu”
Thay vì cố khiến con dừng lại, mình coi đó là cơ hội để hướng dẫn con những thói quen, những cách cư xử đúng.
Tại sao những hành vi khó hiểu, khó chiều lại là cơ hội? Không phải con đang hư, đang thử giới hạn của mẹ à?
Câu trả lời là: Không, không hề.
Có 1 lý do khiến mình tin chắc con không cố tình khiến mẹ bực mình:
Con chưa đủ sự phát triển về mặt thể chất và tâm lý để làm điều đó.
Mình rất rất thích mô hình minh hoạ bộ não thông qua bàn tay của Dr. Dan Siegel. Mời bạn cùng mình ôn lại mô hình đó nhé:
Dựng thẳng bàn tay, phần cổ tay và lòng bàn tay chính là cuống não và thân não - nơi chịu trách nhiệm vận chuyển máu để duy trì sự sống còn cho não, truyền các tín hiệu từ các bộ phận trên cơ thể đến não để xử lý và đảm nhiệm các chức năng sinh tồn cơ bản.
Gập ngón cái vào lòng bàn tay → đó là hệ viền (não cảm xúc) - nơi xử lý cảm xúc sợ hãi, tức giận, buồn tủi…
Cuộn 4 ngón còn lại phủ lên → đó là vỏ não - phần điều khiển suy nghĩ, lý trí, phán đoán đúng sai, điều chỉnh hành vi.
Có 2 điều thú vị về bộ não mình muốn thông qua mô hình này để chia sẻ với bạn:
Bộ não ƯU TIÊN phát triển theo nguyên tắc “từ dưới lên trên”
Quá trình phát triển não bộ phức tạp nhưng có trật tự ưu tiên rõ ràng:
Giai đoạn bào thai: Cuống não phát triển đầu tiên để đảm bảo các chức năng sống còn cơ bản.
0-12 tháng: Thân não phát triển mạnh mẽ NHẤT, giúp trẻ học kỹ năng ăn, ngủ, vận động. Các vùng não khác cũng đang phát triển song song nhưng với mức độ ưu tiên thấp hơn.
1-3 tuổi: Não cảm xúc (hệ viền) có bước phát triển nhảy vọt NHẤT, khiến trẻ trải nghiệm những cảm xúc mãnh liệt. Trong giai đoạn này, não lý trí cũng đang phát triển nhưng chưa đủ mạnh để “cạnh tranh” với cảm xúc.
3+ tuổi: Vỏ não (não lý trí) bắt đầu được ưu tiên phát triển rõ rệt hơn, trẻ có thể đặt câu hỏi, suy luận đơn giản. Khả năng tự kiểm soát cơ bản bắt đầu xuất hiện nhưng còn bấp bênh.
Cảm xúc là chiếc “còi báo động” của hàng triệu năm tiến hóa để bảo vệ chúng ta. Khi bị kích hoạt mạnh, não cảm xúc sẽ “chiếm quyền điều khiển” và não lý trí tạm thời “ngắt kết nối”.
Dan Siegel gọi khoảnh khắc lý trí ngắt kết nối này là “flip the lid” - bật nắp.
Ở bé nhỏ (1-4 tuổi): Não lý trí còn non nớt, nên cơ chế “bật nắp” xảy ra thường xuyên và mãnh liệt hơn
Ở bé lớn hơn (5+ tuổi): Vẫn có “bật nắp” nhưng phục hồi nhanh hơn và con có thể học cách nhận biết
Ngay cả người lớn cũng trải qua tình trạng này khi căng thẳng quá mức
Điều (1) và (2) giúp mình nhận ra:
Con không “cố tình” gây khó khăn cho bố mẹ mà đang thiếu kỹ năng để xử lý cảm xúc
Việc la mắng khi con đang “bật nắp” không hiệu quả vì não lý trí đã tạm ngưng hoạt động
Phương pháp hiệu quả nhất: Giúp trẻ bình tĩnh trước (kết nối não cảm xúc với não lý trí), sau đó mới dạy dỗ
Một điều thú vị nữa: trong não có tế bào gương (mirror neuron) - thứ giúp con sao chép cảm xúc, thái độ của người lớn. Con sẽ học cách bạn xử lý tức giận, cách bạn phản ứng khi bị từ chối, cách bạn xin lỗi...
Nghĩa là: Cách ba mẹ sống và xử lý những tình huống nhỏ mỗi ngày chính là bài học không lời mà con ghi nhớ sâu nhất.
5 tình huống oái oăm thường gặp và cách để biến nó thành cơ hội xây dựng lòng tin với con
1. Con không chịu nghe lời = Cơ hội dạy con về giới hạn và việc được yêu thương vô điều kiện
Một tình huống thường thấy mình hay gặp là trong công viên, một em bé chạy tung tăng phía trước và một bà mẹ hớt hải chạy theo sau, vừa chạy vừa hét:
Con ơi đứng lại, đừng chạyyy. Đứnng lạiiii
Em bé trong hoàn cảnh đó thường sẽ quay ra nhìn mẹ, rồi cắm đầu … chạy tiếp
Thay vì nghĩ “nghịch quá đi” hoặc “nó vậy á, nói hoài không nghe, nói gì cứ phải làm ngược lại”, mình dừng lại và nghĩ:
Điều gì khiến con thích chạy vậy nhỉ?
Điều gì khiến mình không muốn con chạy nhỉ?
Thay vì tiếp tục la hét, mình chuyển hướng:
Đến thật nhanh bế con lên và nói: Con ơi, mẹ yêu con, mẹ cần con ở gần mẹ để đảm bảo an toàn
Nếu con muốn tự đi và không muốn mẹ bế:
Tìm 1 không gian đủ an toàn, khoanh vùng nó lại —> giờ con thoải mái khám phá và chơi trong không gian đó, mẹ rảnh tay và yên tâm
Nếu không có 1 không gian đủ an toàn: trao đổi nhẹ nhàng với con: mẹ yêu con, mẹ cần đảm bảo con được an toàn. Nếu muốn đi, con cần nắm tay mẹ.
Không cần quát mắng, con vẫn hiểu được:
Mẹ yêu mình
Giới hạn của mẹ là sự an toàn của mình
Lòng tin được xây dựng: “Dù con có không nghe lời, ba mẹ vẫn kiên nhẫn và yêu thương con.”
2. Con đánh/ đá/ cắn = cơ hội để hướng dẫn con xử lý cảm xúc, quy định trong giao tiếp và khẳng định ba mẹ sẽ ở bên con
Một tình huống mình cũng rất hay được các ba mẹ hỏi là việc con đánh/đá/cắn mẹ hoặc các bạn. Hành vi này thường xảy ra khi có sự tranh giành đồ/ có điều gì không đúng ý con.
Thay vì la hét và quát mắng, mình sẽ đặt câu hỏi:
Tình huống nào dẫn con đến hành vi đó nhỉ?
Để không đánh/đá/cắn thì con có thể làm gì khác?
Và cách xử lý phù hợp thay thế có thể là:
Đảm bảo an toàn cho con và mọi người xung quanh: Nếu đó là tình huống của con với bạn: bế con tách khỏi bạn ngay lập tức. Nếu đó là con với mẹ, giữ tay con lại ngay.
Trao đổi với con nhẹ nhàng: Mẹ hiểu con tức giận, và mẹ cần đảm bảo con và bạn được an toàn, không ai bị đau.
Ngồi cạnh con hoặc ôm con nếu con đồng ý và khẳng định: Mẹ ở đây, mẹ giúp con bình tĩnh hơn nhé.
Gợi ý cho con một số cách thay thế hoặc quy định khi chơi cùng bạn: Lần tới, nếu có bạn đến chơi cùng, con soạn sẵn một số đồ chơi chia sẻ cùng bạn nha.
Không cần la mắng, không cần “bàn tay phải”, con vẫn cảm nhận được:
Mẹ yêu mình, mẹ sẽ giúp mình khi có việc gì xảy ra
Việc làm đau người khác là không nên
Mẹ có cách khác nên hơn
Lòng tin được xây dựng: Dù mình có cảm xúc “to lớn”, mẹ vẫn yêu mình và có cách để giúp mình làm tốt hơn.
3. Con bám chặt = Cơ hội khẳng định với con rằng “Con luôn được bảo vệ”
Một tình huống mình thường gặp là khi đi đến chỗ đông người, con bám chặt chân mình không chịu rời. Hoặc khi có người lạ đến chơi, con ôm chặt cổ mình, giấu mặt vào vai mình.
Trước đây mình hay nghĩ “con làm sao mà nhút nhát thế này” hoặc “phải tập cho con tự tin, không được bám hoài”. Nhưng giờ mình dừng lại và nghĩ:
Điều gì khiến con cảm thấy cần bám chặt mình vậy nhỉ?
Môi trường mới này có gì khác biệt so với nhà?
Thay vì ép con rời xa hoặc cảm thấy xấu hổ, mình chuyển hướng:
Ôm con và nói: “Con cảm thấy có chút lo lắng à? Mẹ hiểu”
Chuẩn bị trước cho con: “Chúng ta sắp gặp nhiều người. Con có thể nắm tay mẹ khi cần, mẹ sẽ bảo vệ con.”
Từ từ giới thiệu môi trường: “Con thấy cái này không? Chúng mình cùng khám phá nhé, mẹ ở bên con.”
Khi con bớt căng thẳng: “Con thấy không? Con đã dũng cảm khám phá thêm 1 điều mới hôm nay đấyyy”
Không cần ép buộc, con vẫn cảm nhận được:
Mẹ hiểu và chấp nhận cảm xúc của mình
Mẹ sẽ bảo vệ mình khi cần
Mình có thể tin tưởng vào sự hiện diện của mẹ
Lòng tin được xây dựng: “Bố mẹ là điểm tựa an toàn, con có thể tin tưởng và dựa vào khi cần.”
4. Con ném đồ = Cơ hội để dạy con những cách xử lý cảm xúc phù hợp
Tình huống mình hay gặp là con ném đồ ăn tung tóe trên sàn, hoặc ném đồ chơi khi không được mua thêm đồ mới.
Trước đây mình hay nghĩ “sao con nó phá phách thế này” hoặc “phải dạy cho nó biết trân trọng đồ đạc”. Nhưng giờ mình dừng lại và nghĩ:
Điều gì khiến con muốn ném đồ vậy nhỉ?
Con có cách nào khác để biểu đạt cảm xúc không?
Thay vì la mắng hoặc “mời con dừng bữa”, mình chuyển hướng:
Thấu hiểu trước: “Con có vẻ tức giận về điều gì đó. Mẹ hiểu.”
Đặt giới hạn nhẹ nhàng: “Đồ ăn để ăn, không phải để ném. Ném đồ ăn không giúp con bớt tức đâu.”
Hướng dẫn cách khác: “Lúc tức giận, con có thể nói ‘con tức’, hoặc giậm chân, hoặc ôm gối.”
Thực hành cùng con: “Chúng ta thử cách mới nhé. Con tức thì nói ‘mẹ ơi, con tức’.”
Dọn dẹp cùng nhau: “Giờ chúng ta cùng dọn nhé, rồi con ăn tiếp.”
Không cần trừng phạt, con vẫn học được:
Mẹ hiểu cảm xúc của mình
Có cách tốt hơn để biểu đạt
Hành động có hậu quả nhưng mẹ sẽ giúp mình sửa chữa
Lòng tin được xây dựng: “Ba mẹ kiên nhẫn dạy con cách tốt hơn, không bỏ cuộc với con.”
5. Con khóc lăn lộn = Cơ hội dạy con về cách giải toả cảm xúc, về việc bố mẹ luôn ở cạnh con
Tình huống kinh điển mà ai nuôi con cũng gặp: con lăn ra đất khóc om sòm vì chuối đã bóc vỏ sẵn, vì không được mua kẹo, hoặc vì phải dừng xem tivi.
Trước đây mình hay nghĩ “sao con lại ăn vạ như thế này” hoặc “không được nuông chiều, phải dạy cho biết điều”. Nhưng giờ mình dừng lại và nghĩ:
Cảm xúc nào đang áp đảo con vậy nhỉ?
Làm sao để con cảm thấy được hiểu và an toàn?
Thay vì bỏ mặc, thuyết phục, hay la mắng, mình chuyển hướng:
Đảm bảo an toàn: Nếu con lăn ra chỗ nguy hiểm, bế con đến chỗ an toàn hơn.
Hiện diện bình tĩnh: Ngồi bên con, không nói gì, chỉ để con biết mẹ ở đây.
Không thuyết phục: “Mẹ ở đây với con. Con khóc đi, mẹ không đi đâu.”
Chờ cơn bão qua: Để con tự điều chỉnh mà không áp lực.
Kết nối lại: Khi con bình tĩnh, ôm con: “Con buồn vì muốn chuối nguyên vỏ phải không? Mẹ hiểu.”
Hướng dẫn cho lần sau: “Lần tới con có thể nói với mẹ ‘con muốn tự bóc’ nhé.”
Không cần thuyết phục hay trừng phạt, con vẫn cảm nhận được:
Dù cảm xúc to lớn đến đâu, mẹ vẫn ở bên
Mẹ không sợ cảm xúc của mình
Mẹ chấp nhận hoàn toàn mình, kể cả lúc khó khăn nhất
Lòng tin được xây dựng: “Dù con có cảm xúc to lớn hay khó hiểu đến đâu, ba mẹ vẫn chấp nhận và yêu thương con.”
SỰ THAY ĐỔI MÀ MÌNH NHẬN RA
Kể từ khi áp dụng cách tiếp cận này, mình thấy con dịu lại, các hành vi phản kháng giảm dần, và mình cũng bớt kiệt sức. Quan trọng hơn, mình nhận ra nuôi dạy con không phải cuộc chiến thắng thua, mà là hành trình đồng hành.
Mỗi lần xử lý đúng những tình huống này, con học được ba điều:
Bố mẹ yêu con vô điều kiện
Khi khó khăn, con có thể tin tưởng bố mẹ
Bố mẹ sẽ kiên nhẫn dạy con
Đây chính là nền tảng lòng tin - “cái neo” an toàn mà cha mẹ trao cho con hôm nay sẽ theo con suốt đời.
Nguyên tắc vàng: Kết nối trước, dạy dỗ sau. Khi con cảm thấy được yêu thương và an toàn, não bộ con mới sẵn sàng học hỏi.
Trong khóa học “Hiểu con trước khi con biết nói”, chúng ta sẽ thực hành cách biến những thử thách hàng ngày thành những khoảnh khắc xây dựng lòng tin vững chắc với con.
Để đăng ký tham gia khóa học “Hiểu con trước khi con biết nói”, ba mẹ hãy bấm vào nút đăng ký dưới đây:
Thương mến,
Cẩm Tú
Kỷ luật tích cực